جستاری در باب دوستی(2)

جستاری در باب دوستی(2)

تأثیردوست خوب و دوست بد

منشین با بدان که صحبت بد
گرچه پاکی، تو را پلید کند

آفتاب ارچه روشن است، او را
پاره ای ابر ناپدید کند
 

دوستان با یدیگر انس می گیرند و اخلاق و ویژگی های مادی و معنوی هر یک ازآنان بر دیگری اثر می گذارد. دوستی با افراد شایسته، آدمی را به قله های رفیع کمال و سعادت در دنیا و آخرت می رساند و دوستی با نااهلان، او را به اعماق دره ها و پر تگاه های هولناک در دنیا و آخرت پرتاب می کند.

تا توانی می گریز از یار بد
یاربد، بدتر بود از مار بد

ماربد تنها تو را برجان زند
یاربد برجان و بر ایمان زند

«همان گونه بدن ما از غذاهایی که می خوریم، و کسب قوت می کند، روحمان نیز از صحبت و معاشرت با افراد خوب و بد، کسب فضیلت وتقوا یا خبث وشرارت [می‌کند]». (1)
سعدی درکتاب گلستان، تأثیر هم نشینی و دوستی با نااهلان را این گونه به تصویر می کشد:
هرکه با بدان نشیند اگر طبیعت ایشان در او اثر نکند، به طریقت ایشان متهم می گردد و اگربه خراباتی رود به نمازکردن، منسوب شود به خمر نمودن.

رقم برخود به نادانی کشیدی
که نادان را به صحبت برگزیدی

طلب کردم زدانایان یکی پند
مرا گفتند با نادان مپیوند

گلی خوشبوی در حمام روزی
رسید از دست محبوبی به دستم

بدو گفتم که مشکی یا عبیری
که ازبوی دلاویز تو مستم

بگفتا من گِلی ناچیز بودم
ولیکن مدتی با گل نشستم

کمال هم نشین درمن اثر کرد
و گرنه من همان خاکم که هستم
سعدی

چه مبارک هستند دوستان نیکوکاری که اثر رفتار و کردار پسندیده شان در دیگر دوستان و هم نشینانشان پدیدار می شود و چه نامبارک اند دوستان زشت خوی و بدکردار که منش ناشایست و کردار زشتشان در دوستانشان اثر می کند.

مکن با فرومایه مردم نشست
چو کردی زهیبت فرو شوی دست
سعدی

یکی ازعوامل بسیار مهم در شکل گیری شخصیت انسان، بعد از اراده و خواست و تصمیم او، هم نشین و دوست است؛ چرا که انسان خواه ناخواه اثرپذیراست و بخش مهمی از افکار و ویژگی های اخلاقی خود را از دوستانش می گیرد؛ این حقیقت، از نظر علمی و تجربی به اثبات رسیده است.
حضرت سلیمان (ع) فرمود: «درباره کسی قضاوت نکنید تا به دوستانش نظر بیفکنید؛ چرا که انسان از راه دوستان و یارانش شناخته می شود».(2)
ازامام جواد(ع) نقل شده است: «از هم نشینی با بدان بپرهیزید که همچون شمشیر برهنه اند. ظاهرشان زیبا و اثرشان بسیار زشت است».(3)

دوستی با مردم دانا چو زرین کاسه ای است
نشکند، گربشکند باید نگاهش داشتن

دوستی با مردم نادان سفالین کاسه ای است
بشکند، گر نشکند باید به دورانداختن

همان طور که آب با آن لطافت و نرمی، بر سنگِ سخت اثر می گذارد و آن را سوراخ می کند، بی شک صفت دوستان نیز در روح ما نقشی به جای می گذارد.
امام علی (ع) می فرماید: «هم نشینی با بدان بدی می آورد، مانند باد که چون به چیز بدی بوزد، بوی بدی همراه آورد».(4)
پس بکوشیم ازهم صحبتی و دوستی با افراد ناباب و کسانی که گوهر جوانی و عمر را به بهای اندک ازدست می دهند، بپرهیزیم؛ چراکه نشست و برخاست با چنین دوستانی خوی زشت آنها را به ما نیزمنتقل خواهد کرد. و بکوشیم دوستان خود را ازبهترین مردم انتخاب کنیم تا هم نشینی با آنها، موجب گشایش خاطر و شادی روح و تعالی جایگاه اجتماعی و سعادت دنیا و آخرتمان شود.

عیسی مریم به کوهی می گریخت
شیر گویی خون او می خواست ریخت

گفت ازاحمق گریزانم برو
می رهانم خویش را، بندم مشو

زاحمقان بگریز چون عیسی گریخت
صحبت احمق بسی خون ها که ریخت

اندک اندک آب را دزدد هوا
این چنین دزدد هم احمق از شما
مولوی

دوستان خوب چه کسانی هستند؟
 

بی شک، هرانسانی شایسته دوستی و رفاقت نیست. دوست خوب کسی است که صفات نیکو داشته باشد و رفاقت با او برای انسان، منافع دنیوی و اخروی به همراه آورد.
مهم ترین ویژگی ها و صفات لازم برای دوست و هم صحبت مناسب، به این شرح است: «عاقل باشد، خوش اخلاق باشد، فاسق و گنهکار نباشد، حریص بردنیا نباشد، رازنگهدار باشد، عیب انسان را فاش نکند، در خستی ها انسان را ترک [نکند]، خوبی های انسان را آشکارکند، دروغ گو نباشد، بخیل نباشد، ترسو نباشد، با خویشان خود قهر نباشد، منافق نباشد، خوبی و بدی دوست را خوبی و بدی خود بداند، مقام و پول، او را نفریبد و دوستی را فدای آن نکند، ازآنچه مقدوراوست در راه دوست کوتاهی [نورزد]، پست و رذل و سفله نباشد، نیکوکارباشد، متقی و پرهیزکار باشد، به خاطردنیا و مال و ثروت، دوستی نکند، امانت دارباشد، خیرخواه دوست خود باشد، در امرآخرت کمک کارانسان باشد، جبار و ظلم نباشد، بدعت گذارنباشد».(5)
در واقع دوستان باوفا و راستین، کسانی هستند که ارتباط آنها براساس پیوندهای معنوی برقرارشود. چنین دوستانی، یاران دوران ثروت و تنگ دستی، پیری و جوانی، تندرستی و بیماری و عزت و ذلتند و دوستی آنها حتی بعد ازمرگ نیز ادامه می یابد.
امام علی (ع) بهترین دوستان را اینگونه معرفی می کند: «بهترین برادرانت کسی است که تو را برهدایت رهنمون باشد و به تقوا وادارد و از پیروی کردن و هوس بازدارد».(6)
آن حضرت در مورد انتخاب دوست بر این نکته تأکید می کند: «همراه تو همچون تکه پارچه ای است که لباس را بدان وصله کنند؛ پس با کسی مصاحبت کن که به تو شباهت داشته باشد».(7) (وصله ناجور نباشد).
لقمان نیز دوست خوب را این چنین به فرزندش می شناساند:
پسرم اولین چیزی که پس از ایمان به خدا، در طلبش جدیت خواهی کرد، یافتن دوست باوفا و صالح باشد؛ زیرا دوست باوفا مانند درخت خرماست که اگردرسایه اش نشینی، تو را سایه افکند و اگر ازهیزمش بخواهی تو را منتفع سازد و اگرازمیوه آن بخوری، قمری گوارا و پاکیزه یابی. (8)

دوست مشمار آن که در نعمت زند
لاف یاری و برادر خواندگی

دوست آن باشد که گیرد دست دوست
درپریشان حالی و درماندگی
سعدی
 

پی‌نوشت‌ها:
 

1.سید یحیی برقعی، چکیده اندیشه ها در پرتو گفتارهای آسمانی، ج 2، ص 35.
2.تفسیرنمونه، ج 15، ص 73.
3. همان، ص 74.
4. غررالحکم و دررالکلم، ج1، ص 626.
5. سید مهدی شمس الدین، آداب دوستی و معاشرت، صص 30- 35.
6. غررالحکم، ج 1، ص 66.
7. همان، ص 62.
8. چکیده اندیشه ها، ج 1، ص 234.