تشکیل خانواده

تشکیل خانواده
نویسنده: غلامرضا نور محمدی
1. زندگی مشترک
از آنجا که زندگی مشترک یکی از مهم ترین نیازهای زندگی آدمی به شمار می آید، تقریباً تمامی مکاتب و آیین های بشری به ویژه دین اسلام بر آن تاکید کرده و پیروان خود را بدان تشویق نموده اند.
مطالعات گلیک(1) در سال 1980 م نشان می دهد بیش از 90% جمعیت جوامع گوناگون به طور متوسط دست کم یک بار در طول زندگی ازدواج کرده اند. در ایران نیز آمار نشان می دهد تا سن 50 سالگی فقز 2/. % مردان و 8/. % زنان، مجرد باقی می مانند.(2)
بی تردید زندگی مشترک مزایای فراوانی برای هر دونفر در پی دارد. برای مثال، افراد متأهل از نظر سلامتی نسبت به افراد مجرد وضعیت بهتری دارند و میزان مرگ و میر آنان نیز کمتر از افراد مجرد یا کسانی است که جدا از یکدیگر زندگی می کنند.
دکتر برایان بیکر، روان پزشک کانادایی و استاد دانشگاه تورنتو در تحقیق خود به این نتیجه رسید که ازدواج موفق موجب تقویت سیستم ایمنی می شود. و با کنترل و کاهش هورمون های ناشی از استرس، خطر بیماری های قلبی را کاهش می دهد و از سوی دیگر، مقاومت فرد را در برابر عفونت نیز فزونی می بخشد.
از دیگر فواید ازدواج، افزایش طول عمر و نیز کاهش مرگ ناشی از سرطان، بیماری قلبی و دیگر بیماری هاست. بنابراین کسانی که متأهل اند، نسبت به افراد مجرد کمتر به اختلال های جسمی و روانی دچار می شوند.(3)
2. وضعیت تشکیل خانواده در غرب
یکی از بزرگ ترین پس رفت های تاریخ خانواده، در نیمه دوم قرن بیستم آغاز شد که با گسترش خانواده های نامتعارف و روابط آزاد جنسی اوج گرفت. در گذشته، دانشمندان علوم اجتماعی، تعریف های مناسب تری از خانواده به دست می داده اند. مک آیور (4) معتقد است که خانواده درهمه جوامع پنج ویژگی اساسی دارد:
1. رابطه زناشویی؛
2. نوعی قرار داد زوجیت که زمینه استقرار و دوام رابطه زناشویی را فراهم می سازد؛
3. وجود یک نظام برای ساختن تعلق افراداز نظر اسمی که متضمن شجره نامه افراد است؛
4. منابع مشترک اقتصادی که به تأمین نیازهای غذایی و آموزش فرزندان اختصاص می یابد؛
5. محل اقامت و کانونی مشترک برای زندگی تمام اعضا.
اما امروزه در غرب وضعیت خانواده به کلی دگرگون شده است. جنبش اجتماعی دهه 1960 م به تغییرات بنیادی در کیان خانواده منجر گردید که با دو موج عمده آغاز گشت: ظهور خانواده های نامتعارف ونهضت فمنیسم.
یک. ظهور خانواده های نامتعارف (5)
مهم ترین نظریه پردازن عصر «روشنگری» مانند دیوید هیوم و آدام اسمیت به تدریج غرب را برای پذیرش این موضوع آماده کردند که تنها عقل انسانی برای درک حیات انسانی کافی است و عقل (نه دین و سنت) به ما امکان می دهد که حقیقت را در یابیم.  
این افراد در ابتدا با تأکید بر اهمیت خانواده و نقش آن در تربیت اجتماعی فرزندان گفتند که کودک می تواند توسط یک سرپرست ازدواج نکرده نیز پرورش یابد. یک زن و مرد می توانند بدون قرار دادی مانند ازدواج با یکدیگر زندگی کنند و یا یک زندگی مشترک می تواند جهت به وجود آوردن فرزند شکل گیرد و در صورت عدم موفقیت به آن خاتمه داد.(6)
سالیان اندکی پس از دهه 1960، زندگی خانوادگی و قوانین حاکم بر آن دچار دگردیسی چشمگیری شد. این تغییرات در تاریخ خانواده بی سابقه وسریع بود و بر همه کشورهای صنعتی غرب تأثیر نهاد. قوانین جدید طلاق در سال های 1969 درانگلستان، 1973 در سوئد، 1975 در فرانسه، 1976 در آلمان ودر فاصله سال های 1969 تا 1985 در آمریکا به تصویب رسید. در سوئد آشکارا اعلام شد همه قوانینی که به زوج ها مربوط می شود، باید به گونه ای تدوین گردد که برای ازدواج مزیتی بیش از همزیستی آزاد قائل نشود.
به تدریج از جرم بودنِ همزیستی بدون ازدواج و یا زنا کاسته شد. تغییراتی که در قوانین مربوط به خانواده روی داد، کاملاً همسو با وضعیت فرد گرایانه و زندگی مدرن بود. امروزه اصطلاح خانواده تک والدینی(7) در فرهنگ غرب رایج شده که بر آمده از روابط گسترده آزاد جنسی است؛ به گونه ای که معمولاً پدرانِ فرزندانِ به دنیا آمده نامشخص اند. در کشور سوئد که زن و مرد به صورت همزیستی آزاد (بدون نیاز به پیوند زناشویی) با هم زندگی می کنند، پس از به دنیا آمدن فرزند، مسئولیت او ـ حتی با داشتن پدر ـ معمولاً با مادر است. در آمریکا نیز در بیشتر موارد، فرزندِ به دنیا آمده، پدری نامشخص دارد.
در فرانسه نیز پیمان مدنی همبستگی(8) جنبه قانونی یافته است. به موجب این قانون، یک زوجـ اعم از همجنس یا غیر همجنسـ می توانند نزد منشی دادگاه بروند و در مدت کوتاهی تقاضانامه خود را به تأیید برسانند و چنانچه روابط آنان به سردی گراید، نیازی به طلاق نیست و این پیمان نیز بلافاصله قابل فسخ است. این قانون در باره کودکان حاصل از این نوع روابط سخنی نگفته است.
در هر حال تلاش فراوانی درغرب برای تضعیف نهاد خانواده و ازدواج طبیعی صورت پذیرفته است. در دوره جدید تمام سنت های اجتماعی و آیین های دینی زیر پا گذارده شد. درنیمه دوم قرن بیستم، ازدواج وتشکیل خانواهد از یک آیین دینی به قرار دادی اجتماعی و سپس به تشریفاتی ظاهری بدل گردید و درآخر به تشریفات هم نیاز نبود و بدون هیچ گونه قید و بندی انجام شد.اکنون برخی از جوامع غربی که فرو پاشی خانواده را بزرگ ترین معضل اجتماعی اعلام داشته اند، برای بازسازی خانواده دست به دامان کلیسا شده و از جوانان خواسته اند تا به مذهب روی آورند.(9)
دو. نهضت فمینیسم
این نگرش توصیه می کند که زنان باید به دنبال جایگزینی برای روابط زناشویی باشند و تنها به روابط جنسی با سایر زنیان بسنده کنند. از نظر این جنبش، کانون گرم خانواده و روابط تعهد آور زن و شوهر درخانه نباید به جای روابط همجنس گرایی بنشیند.(10) اَلیسیون جاگرات، استاد دانشگاه سین سینایی آمریکا و رئیس انجمن مقام زن وابسته به انجمن فلسفه آمریکا می گوید:
خانواده های معمولی، ناهمجنس خواهی را اعمال کرده و ساختارهای شخصیتی زنانه و مردان را به عنوان دو موجود متضاد به نسل آینده تحمیل می کنند. پس باید برای نابودی کامل این خانواده ها تلاش نمود. باید جامعه ای بنا شود که زنان به یاری فنّاوری بتوانند یکدیگر را بارور کنند و مردان بتوانند بچه را شیر دهند و تخمک های بارور شده را بتوان به بدن مردان منتقل نمود(11)
متأسفانه این گونه گرایش های انحرافی اساساً ازدواج، مردان و تولید مثل سر ستیز دارند. معتقدانِ به فمنیسم، محیط خانه را که سمبل صمیمیت، محبت و ایثار است، با تلاش انحرافی خود به میدان ستیز زن و مرد بدل کرده اند.
3. ارزش خانواده در اسلام
خانواده در اسلام ارزش بسیار والایی دارد؛ چرا که دارای کارکردهای گسترده و مهمی برای فرد و جامعه است: از یک سو فرد در کنار دیگری به زندگی سالم و آرامش بخشی می رسد و از دیگر سوی نیز هر دو، نسلی شایسته را در دامان خود می پرورانند. بی گمان جامعه هایی که از خانوده های سالم تشکیل شده اند و در مسیر صحیح و بدون انحراف حرکت می کنند، از آینده ای روشن برخوردارند.
به سخنی دیگر، می توان خانواده را سنگ بنای اولیه حیات اجتماعی دانست. از نظر اسلام، ویژگی های خانواده سالم از این قرار است:
یک. مرکز مناسبی برای تأمین بهداشت جسمی و روانی اعضای خود؛
دو. کانون اولیه پرورش و رشد صحیح فرزندان؛
سه. جایگاه شایسته ای به منظور آماده کردن فرزندان برای زندگی اجتماعی.
نگاه دین اسلام به خانواده، نگاه به چند نفر نیست که قصد همزیستی دارند بلکه اسلام خانواده را نظامی جامع در جهت رشد افراد می داند. در واقع از همین روست که در سراسرآموزه ه ای دینی برای حفظ بنای خانواده و حرکت در مسیر صحیح، احکام و اصولی مطرح گردیده، بر رعایت دقیق آن نیز تأکید شده است. بی تردید اسلام ازدواج را پیوندی مقدس می داند، نه یک قرار داد مدنی یا اجتماعی.
پی‌نوشت‌ها:
1ـ Glick.
2ـ شکوه نوابی نژاد، مشاوره ازدواج و خانواده درمانی، ص 3.
3ـ جان دبلیو، سانتراک، زمینه روان شناسی ، ج 2، ص 315.
4ـ آلن بیرو، فرهنگ علوم اجتماعی، ص 130.
5ـ Queer Families.
6ـ برتراند راسل در سال 1929 م در کتاب ازدواج و اخلاقیات پیشنهاد کرده بود. تا قبل از اولین بارداری زن، هیچ ازدواجی به صورت قانونی در نیاید. او معتقد بود که باید ازدواج های آزمایشی ـ که می توان آن را به اراده ی یکی از دو طرف فسخ نمودـ جایز باشد.
7ـ One Parent Family.
8ـ Pacte civile di solidarite . (PACS)
9ـ تلاش های بسیاری برای بازسازی خانواده در غرب صورت گرفته است. برای نمونه، نوعی ازدواج به نام ازدواج میثاقی (Covenant marriage) در سال 1997 در ایالت لوئیزیانا مطرح گردید. این ازدواج به گونه ای است که موانع بیشتری را برای طلاق در نظر می گیرد. ا گر دو نفر طبق این قانون ازدواج کنند، باید با یک رهبر دینی یا درمانگر اجتماعی درباره اهمیت ازدواج مشاوره نموده، توافق نمایند که فقط در صورت اثبات خیانت و ارتکاب یک جرم بزرگ، آزار جسمی یا جنسی و یا رها کردن زندگی از روی سوء نیت طلاق بگیرند. متأسفانه شروع این حرکت نیز مورد حمله کسانی قرار گرفت که معتقدند این نوع ازدواج ها آزادی های جنسی را محدود نموده، تعالیم کلیسا را در قوانین ازدواج دخالت داده است.
10ـ جمعی از نویسندگان آمریکا، فمینیسم در آمریکا تا سال 2003.
11ـ احمد، اکبر صلاح الدین، پست مدرنیسم و اخلاق، ترجمه فرهاد فرهمند فر، ص 498.
منبع مقاله:نورمحمدی، غلامرضا؛ (1390)، مهارت های زندگی اجتماعی، قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، دفتر نشر معارف، چاپ دوم