تصویر یک خانواده سالم چگونه است

تصویر یک خانواده سالم چگونه است
موضوع تنظیم خانواده و کنترل جمعیت از جمله مسایلی است که در سالهای اخیر مورد توجه صاحب نظران کشور بوده است. ارزیابی این مسأله در بخش کارشناسی و نیز دستورالعملهای فقهی و دینی، کارها از طرف مراجع ذیربط انجام گرفته است ولی همچنان این پرونده مفتوح است و مجله آماده است نقطه نظرات گوناگون در باره موضوع مذکور را طرح نماید.
* * *
در نخستین قسمت، مفاهیم کلی بهداشت و سلامت را مطرح نموده، و به این نتیجه رسیدیم که خانواده، اصیلترین بنیان اجتماع است و و روابط اعضای آن بر مبنای عواطف عمیق انسانی شکل می‏گیرد. اگر بخواهیم جامعه‏ای سالم، مرفه، رو به رشد و تکامل داشته باشیم و در تمام مقاطع زندگی، به حاکمیت ارزشهای الهی، عینیّت بخشیم، باید یک دید واقع‏بینانه، اقدام به برنامه‏ریزی به نیازمندیهای انسان از دیدگاه اسلام بپردازیم و خانواده را در ابعاد مختلف، مورد توجه قرار دهیم. با این بینش، خانواده، کانون امنی خواهد بود که اعضای آن از سلامت روحی، جسمی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی برخوردار بوده، چنین انسانهایی می‏توانند امتی نمونه باشند.

آغاز زندگی مشترک
کارشناسان بهداشت خانواده مناسبترین سنِ ازدواج دختران را بعد از هیجده سالگی توصیه می‏کنند. دختران و پسران باید با توجه به شرایط جسمی، فرهنگی، اقتصادی و اقلیمی آمادگیهای لازم را برای شروع یک زندگی مشترک کسب نموده و قابلیتهای خود را برای تشکیل یک خانواده سالم ارزیابی نمایند.
بدیهی است که منظور از سن ازدواج، رسیدن به سن تکلیف نیست. چه بسا، دخترانی که به بلوغ جنسی رسیده‏اند، اما فاقد تواناییهای لازم برای مادر شدن هستند. آمار نشان می‏دهد که هر چه سن ازدواج، کمتر باشد، دوران حاملگی، سلامت فرزند و روند زایمان با خطرات بیشتری رو به روست. علاوه بر این، سلامت روحی و جسمی خود مادر نیز در معرض خطر، قرار می‏گیرد.

مناسب‏ترین سن برای اولین حاملگی
مناسب‏ترین سن برای اولین حاملگی، بعد از بیست سالگی است. آمار نشان می‏دهد که بارداری مادر، در سنین زیر بیست سال، سلامت مادر و جنین را با مخاطراتی روبه‏رو ساخته و ممکن است زایمان به سختی، صورت گیرد.
حاملگی زیر بیست سال، به دلیل عدم رشد قابلیتهای علمی، آموزشی، روحی و جسمی مادر، سلامت خانواده را تهدید می‏کند. در چنین خانواده‏ای که مادر، به گونه‏ای زودرس و تحت شرایط خاص اجتماعی، تن به ازدواج داده است، در تصمیم‏گیری و برنامه‏ریزی خانواده نیز دخالتی ندارد و از شرکت در فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی بازمانده و تبدیل به وسیله‏ای جهت تولید و تکثیر نسل می‏گردد و سرانجام، در سنین جوانی، دچار پیری زودرس می‏شود.
زایمان مشکل، افزایش احتمال سزارین، تولد کودک کم‏وزن و افزایش مرگ و میر نوزادان از خطراتی است که در حاملگیهای زیر بیست سال، اتفاق می‏افتد. و به همین صورت، حاملگی بعد از 34 سالگی، ممکن است منجر به ناهنجاریهای مادرزادی و افزایش مگر و میر مادر و جنین می‏گردد.
در یک خانواده سالم، یک زوج جوان می‏توانند با تفاهم یکدیگر، در سالهای اول ازدواج به وضع زندگی خود سر و سامانی داده و کلیه تواناییها و امکانات خویش را برای تربیت فرزند خود، فراهم نموده و با آمادگی و برنامه‏ریزی مناسب، محیط خانه را برای استقبال از مهمان کوچک خود، آماده سازند. آیا می‏شود چنین موضوع بااهمیتی را به دست شانس و تصادف سپرد؟!

نقش تحصیلات مادر، در یک خانواده سالم
در جامعه اسلامی ما بانوان نیز همچون مردان می‏توانند به عالیترین مدارج علمی حوزه یا دانشگاه برسند. دختر جوانی که تا سن هیجده سالگی، فرصت تحصیل دارد، می‏تواند با کسب آگاهیهای آموزشی و تربیتی لازم، مادر موفق آینده باشد. مطالعات انجام شده، نشان می‏دهد که مرگ و میر کودکان زیر یک سال به عنوان شاخص یک جامعه پیشرفته در مادران باسواد نصف مرگ و میر کودکان زیر یک سال در مادران بی‏سواد است. این رقمم نشانگر آن است که مادران باسواد به دلیل استفاده از کتابها و مجلات آموزشی در مراقبت و نگهداری از فرزند خود، دقت بیشتری دارند، در حالی که بیش از 30% زنان شهری و بیش از 80% زنان روستانشین به طور کلی باسواد نیستند.

انتخاب فواصل بین فرزندان
نوزاد باید از بدو تولد تا دو سالگی از شیر مادر تغذیه کند. بنابراین، ضروری است که مادر، در دو سال اول، جز رسیدگی به کودک خویش، مجبور به انجام کار مشکل دیگری نباشد. همچنین طفل، در دو سال اول طفولیت، بیشتر از سالهای بعد، مورد تهدید بیماریهای عفونی قرار می‏گیرد. پس او نیاز به مراقبت بیشتری دارد.
کودک در دو سالگی از نظر عاطفی بیشترین وابستگی را به مادر خود پیدا می‏کند و در این دوران است که شخصیت او به تدریج، شکل می‏گیرد. این وابستگی عاطفی تا زمانی که طفل سه ساله می‏شود، همچنان وجود دارد. کودک سه ساله به طور طبیعی، می‏تواند چند روز از مادر خود جدا باشد. در این دوران، کودک نخستین گامها را به سوی استقلال برمی‏دارد.
بنابراین، نتیجه بحث این خواهد شد که مادر نباید در سه سال اول تولد کودک باردار شود؛ در غیر این صورت، فرزند اول، رشد مناسب جسمی و روانی پیدا نمی‏کند و در مراحل بعدی رشد، انسانی ضعیف، عقده‏ای و بدین، بار خواهد آمد. خود مادر نیز به علت حاملگی و شیر دادن مکرر، دچار سوءتغذیه می‏شود و در صورت حاملگی مجدد، سوءتغذیه او شدت یافته و جنین نیز از رشد و سلامت کافی برخوردار نخواهد شد.
نتیجه اینکه والدین بعد از رسیدن کودک اول به سن سه سالگی، می‏توانند صاحب فرزند دوم شوند.
فاصله کمتر از سه سال بین کودکان، آنها را از نظر روانی، عاطفی و جسمی متأثر و آسیب‏پذیر می‏کند.

یک خانواده سالم چند فرزند دارد؟
بر اساس آمار و اطلاعات، حاملگی و زایمان پس از 34 سالگی خطرات زیادی برای مادر و کودک، به همراه دارد. احتمال مرگ و میر کودکان، مرگ و میر مادران، زایمانهای مشکل، خطر تولد نوزاد غیر طبیعی و ناهنجاریهای جنینی، پس از 34 سالگی افزایش می‏یابد. بنابراین، مناسب‏ترین سن حاملگی، سنین بیست تا 34 سالگی است و با رعایت فاصله‏گذاری مناسب و با توجه به سایر عوامل مؤثر در سلامت مادر و فرزند در این محدوده سنی هر زنی صاحب سه فرزند خواهد بود. گفتنی است که بسیاری از خانواده‏ها، خود تصمیم می‏گیرند که داشتن دو فرزند، کافی است.
فاصله‏گذاری مناسب (حداقل سه سال بین فرزندان) به پدر و مادر، این امکان را می‏دهد که کودکان خود را به طور همه‏جانبه و مطلوب، مراقبت نمایند و این مراقبتها شامل تغذیه صحیح، آموزش و تربیت فرزندان می‏باشد. ناگفته نماند که در ارتباط با محدودیت تعداد فرزندان، تفریط نیز جایز نیست؛ همان گونه که تعداد زیاد فرزندان، آنها را از نظر روحی و جسمی، آسیب‏پذیر می‏سازد، داشتن تنها یک فرزند نیز به سلامت روحی، جسمی و اجتماعی کودک یکدانه ضربه می زند.

دکتر حسین برهانیتهیه و تنظیم: دکتر آذر آذری